„Audiobook”, czyli powieść Krzysztofa Zajasa. Odcinek #3

AUDIOBOOK

3.

Książki dzielą się na mądre, piękne oraz do czytania. Ta stara jak samo czytelnictwo zasada dotyczy wszystkich, nawet osobników tak niezależnych duchowo, jak profesorowie od literatury. Ci muszą jednak szczególnie uważać z jej praktykowaniem, by nie ulec podejrzeniom, że stosują podwójne miary. To byłby brak profesjonalizmu. Książka gruba i mądra, zadana studentom do domu na ferie, powinna być również czytelniczą rozkoszą. Powinna być do czytania. Cóż, kiedy zwykle nie jest. Jedna na dziesięć, jeśli wykładowca jest w miarę rozgarnięty i zorientowany w oczekiwaniach wychowanków. No, ale to mniejszy problem. Zasada ta boleśnie dotyka bowiem i samych profesorów, którzy przecież zostali profesorami właśnie dlatego, że książki mądre uznali za piękne i warte czytania. Czytali je więc z determinacją, a potem pisali o nich inne, równie mądre książki. Dzięki temu sami czuli się mądrzy i piękni. I ważni. Niepokoje i półświadome podejrzenia, że mogłoby być inaczej, skutecznie neutralizował mechanizm uniwersyteckiego awansu, utwierdzający adeptów nauki, że spełnili wymagania i mądrości, i piękna i poczytności.

Profesor Aleksander Zawijas radził sobie z tym dylematem następująco: książki mądre i ważne obowiązują każdego dnia do godziny dwudziestej, a później już każdy czyta co chce. On sam preferował mroczną sensację i horrory. Po skromnej kolacji (odchudzał się) zaczynał takiego na przykład Outsidera Stephena Kinga i później z najwyższą niecierpliwością czekał, kiedy następny dzień dobiegnie ósmej wieczorem, by mógł zdjąć z siebie profesorski półpancerzyk praktyczny i podjąć przerwaną poprzedniej nocy lekturę. Powieści Kinga lubił szczególnie. Demony bezkarnie działające w rejonach parapsychologii sąsiadowały tu z cytatami z Dostojewskiego, Szekspira i Eliota. Takie pomieszanie wysokiego z niskim przynosiło ulgę umęczonemu polonistycznemu sumieniu. Niby głupoty i kicz dla nastolatków, ale jednak Dostojewski i Szekspir. W dodatku, co tu dużo mówić, nieźle napisane.

E tam, nieźle – genialnie! Wciągało jak wir i nie puszczało do późnej nocy. Przezornie profesor Zawijas w drugą stronę nie wyznaczał sobie limitu i niekiedy czytał do czwartej nad ranem. A potem z zaczerwienionymi oczyma biegł na zajęcia, z trudem przypominając sobie po drodze, o którym to z mądrych i pięknych tekstów ma mówić.

Niestety, Kinga dawno już całego przeczytał, a poszukiwania nowych fascynacji nie szły najlepiej, więc profesor popadł w coś w rodzaju frustracji, z braku powodów do nieczystego sumienia. Chciał nocami grzeszyć, a nie miał czym. Ta skomplikowana figura czytelniczej perwersji spowodowała, że na pewien czas odłożył książki i przerzucił się na gry komputerowe. Satysfakcja z dynamicznej narracji rozbłysła na nowo. Odkrył kilka nowych, wspaniałych światów, cyfrowo powrócił do krainy dzieciństwa, zabił wiele potworów i parę razy został superbohaterem, zbawcą ludzkości oraz królem, a raz nawet arcykapłanem. Ale i to go znudziło. Wrócił do książek, pełen wewnętrznych rozterek i rozdarć. Równowaga jego podwójnej osobowości czytelniczej uległa zachwianiu. W ciągu dnia uniwersytecki dr Jekyll miał się świetnie, zgłębiał teksty naukowe, sporządzał notatki i pisał artykuły do wysoko punktowanych czasopism, ale wieczorami horrorowy Mr. Hyde popadał w rozdrażnienie. Nie było czego czytać. Siadał na taborecie przed regałem z tak zwaną literaturą popularną i wertował kolejne pozycje, jednak bez rezultatu. Wszystko albo już znał, albo było tak słabe, że nie przechodziło testu pięćdziesięciu stron i nie kwalifikowało się do czytania nawet po północy, gdy rozum śpi.

Przyszła depresja notorycznego głodu. Całodzienny czas wyrzeczeń nie znajdował ukojenia w wieczornej lekturze. Sytuacja nabrzmiała dramatycznie do tego stopnia, że małżonka profesora stanowczo wysyłała go do psychologa, czemu w końcu uległ, bardziej dla świętego spokoju niż wiary w jakąś bibliopsychoterapię.

Krzysztof Zajas, fot: Michał Ramus/Wydawnictwo Marginesy

– Nie mam co czytać – mówił do szczupłej psychoterapeutki w dużych okularach, upodabniających ją do kobry. Słuchała, potakiwała, notowała coś na kartce papieru i nic nie mówiła. Lakanistka, pomyślał profesor Zawijas. Daje mi się wygadać, żebym sam doszedł sedna moich problemów, nazwał je i tym samym zneutralizował. A ona posiedzi, pomilczy i poobserwuje mnie przez te żmijaste okulary, po czym zgarnie kasę jak ja za tydzień wykładów. O nie, tak łatwo nie pójdzie.

Z pełną ubolewania miną zaczął narzekać, że literatura się skończyła, ludzkość przesiadła się na obrazki, a wyobraźnia z tekstualnej zmieniła się w ikoniczną, w związku z czym jego praca oraz życie nie mają już sensu. Nie ma co czytać.

– Mówię pani, nie ma co czytać – powtarzał swoją myśl monotonnie, z obojętną intonacją, co miało wytwarzać wrażenie zawodowego wypalenia.

– To niech pan słucha – odpaliła kiedyś kobra lakanistka. – W końcu czytanie nie jest przymusowe.

– Dla mnie tak. Jestem polonistą.

– Książek też można słuchać.

– Nie, droga pani. Prawdziwe książki są do czytania. DO-CZY-TA-NIA!

– Słyszał pan o audiobookach?

– A pani słyszała o grafomanach? – odpalił pytaniem, choć nie bardzo widział związek.

Wzruszyła ramionami i zarządziła koniec sesji. Z satysfakcją skonstatował, że udało mu się wyprowadzić ją z równowagi i jego humor nieco się poprawił. Małe zwycięstwo, zwycięstewko, a jednak cieszy. Pożegnał się, zapłacił sto pięćdziesiąt złotych (zdzierstwo!) i wyszedł.

W drodze powrotnej z upodobaniem przypominał sobie co trafniejsze kwestie, czym mile łechtał swe profesorskie ego. Wytrącić lakanistkę z równowagi to nie byle co. To jak zmusić żółwia do galopu. Nauczyć krowę samby. Zamówić wykład u ryby i przymusić małpy do słuchania.

Podbudowany swymi ciętymi ripostami zadzwonił do Jacka. Komuś trzeba było dać odczuć tę siłę.

– Co robisz, synku? Zaliczyłeś już całą sesję?

– Tato, jest sierpień.

– I co z tego? Zaraz się skończy i staniesz twarzą w twarz z zagadnieniem przyszłości.

– Została mi grafika. To się zdaje bez uczenia.

– To czemu nie zdałeś?

– Nie miałem czasu.

– Na co nie miałeś czasu? Żeby podejść? Przecież to się zdaje bez uczenia, synuś.

Zapadła cisza i ojciec Aleksander Zawijas mógł posycić się chwilą.

– Przyjedziesz na obiad? – spytał.

– Dzisiaj nie – bąknął syn. – Mam coś zaplanowane.

– Szkoda. Pokazałbym ci, jak się przechodzi dwunastego kolosa. Słyszysz? Dwunastego!

Mówił o grze komputerowej, jedynej, w której, jak mu się wydawało, był lepszy od swojego syna. Nie usłyszał jednak żadnej reakcji, więc się pożegnał i skręcił z nawyku do Taniej Książki.

Mieściła się tuż obok uniwersyteckiego parkingu i nosiła ksywę Tania Jatka. Kupował tu sporadycznie, ale samo przekładanie w rękach tomów, znanych i nieznanych, sprawiało mu niemal fizyczną przyjemność. Są jeszcze na tym świecie takie zboki. Przeszkadzała mu jedynie ciasnota. Trzeba było się wąskim przejściem przepychać wśród innych podobnych jemu książkowych fetyszystów, którzy w nabożnym skupieniu grzebali, wertowali, macali, odkładali i sięgali po następne. Panował tu klimat powszechnej bibliofilskiej manii. Lubił go. No, może jeszcze gdyby powietrze było trochę czystsze. Z reguły pokonywał całą trasę w głąb księgarni, aż do ostatniego regału z nikomu niepotrzebnymi przewodnikami turystycznymi sprzed piętnastu lat, przy każdym dziale zatrzymując się na nie więcej niż pół minuty, po czym wracał, niespiesznie gładząc dłonią grzbiety nieskończonego szeregu ludzkich opowieści.

Dzisiaj było wyjątkowo tłoczno. Całe watahy oglądaczy i macaczy pochylały się nad stołami z takim zawzięciem, jakby inni nie istnieli. Profesor Zawijas z mamrotliwym „przepraszam” zręcznie przeciskał się między nimi, ale w pewnym momencie zaczepił plecakiem o wąski stojak. Z trzaskiem godnym odpustowych fajerwerków na podłogę posypały się płyty CD. Uczony zaklął całkiem nieuczenie i ze dwie osoby obrzuciły go karcącymi spojrzeniami, więc szybko wrócił do swojego „przepraszam, przepraszam”.

– Ludzie, uważajcie trochę – burknął młody sprzedawca w okularach i z rudą, mało przyjazną brodą. Odepchnął profesora i zaczął zbierać z podłogi rozsypane płyty, by na powrót powkładać je do plastikowych pudełek. Dwa z nich uległy jednak nieodwracalnemu zniszczeniu i chłopak, obracając w dłoni osierocone krążki, mierzył go pełnym wyrzutu wzrokiem.

– Wezmę je – pośpiesznie zadeklarował profesor Zawijas, biorąc od rudzielca obie płyty.

– Niech pan poprosi przy kasie o nowe pudełka – powiedział sprzedawca takim tonem, jakby mówił: „niech pan sprzątnie to gówno”, po czym oddalił się w głąb sklepu. Winowajca chciał jeszcze raz przeprosić i podziękować, ale już nie było komu. Z niejasnym zawstydzeniem zbliżył się do kasy i położył płyty na ladzie, a gdy kasjer zaczął szukać zastępczych pudełek, nerwowo zaprotestował. Weźmie tak. Gdy tylko na wyświetlaczu kasy pojawiła się kwota 9,98, rzucił dziesięciozłotowy banknot na ladę, porwał płyty i niemal uciekł ze sklepu. Uff, ale fajans. Zakup roku, normalnie. No buchacha, profesorze.

www.unsplash.com/Alex Bello

Dopiero kiedy usiadł w samochodzie i odprężył się łykiem wystygłej kawy z termicznego kubka, obejrzał mimowolny nabytek. Na jednej płycie była składanka kolęd w wykonaniu zespołu „Leśne nutki” i tę od razu wyrzucił przez okno. Niech sobie znajdzie nocny stróż i posłucha w cichą, świętą noc. Na drugiej dużymi literami napisane było CEGIELNIA, pod spodem mniejszymi: czyta Jan Nowak. Audiobook. Bez nazwiska autora. Wyglądało na bezczelną podróbkę, taką, co to w fabryce w Bangladeszu tłuką po nocach wykorzystywane dzieci, gdy szefostwo idzie do domu. Nazwisko lektora powalało oryginalnością – równie dobrze mógł się nazywać XX lub AA. Kilka razy obrócił płytę w dłoni, a potem wcisnął do odtwarzacza. Zobaczymy, czy tam w ogóle jest jakaś powieść. „Cegielnia”? Tytuł nic mu nie mówił, choć jego polonistyczna pamięć do tytułów i autorów była akurat niezła. Uruchomił silnik i wyjechał z parkingu na ulicę Grodzką.

Z samochodowego głośnika popłynęły pierwsze słowa. Jednak powieść. Słuchał jednym uchem, ale zanim dotarł do mostu Grunwaldzkiego, dał się pochłonąć i omal nie przegapił skrętu w lewo na rondzie. Brzmiała ciekawie. Lektor czytał całkiem dobrze, wręcz świetnie. Klimat i stylistyka dziewiętnastowiecznej powieści angielskiej, gdzieś między Jane Austin a Charlesem Dickensem. Przypomniał sobie słowa lakanistki o słuchaniu i w duchu zaczynał przyznawać jej rację. Oczywiście, tylko w tej jednej kwestii.

Nagle drgnął. Czy na pewno słyszy to, co słyszy? Tekst już nie brzmiał staroświecko, tylko całkiem współcześnie. Więcej – brzmiał znajomo. Podkręcił głośność i chciwie łapał słowa. Nie przesłyszał się, padały jedne po drugich dokładnie w takiej samej kolejności. Kurczę, czyżbym był aż tak zmęczony? Przejechał dłonią po włosach i cofnął nagranie, żeby posłuchać jeszcze raz. Niemożliwe. Nie ma takich zbiegów okoliczności. Istnieje rachunek prawdopodobieństwa, który wyklucza powtórzenie tak długiej sekwencji wyrazów. Jeszcze pogłośnił, ale nie o głośność tu chodziło. Nie było żadnej wątpliwości. Może i profesor Zawijas miał zadatki na wariata (w chwilach duchowej słabości nawet pragnął mieć), jego świadomość mocno jednak trzymała się rzeczywistości.

Słyszał dokładnie to, co słyszał: własne zapiski sprzed lat, szkice do nigdy nienapisanej powieści:

Gdyby nie było czasu, nie wiedziałbym, że te drzewa tak stoją i stoją, chmury po niebie płyną i płyną. Upływ czasu pozwala nam widzieć życie – w ogóle. On umożliwia życie. Wieczność nie istnieje, ponieważ jest niczym, bezczasem, nic w niej nie może być. „Jest niczym” to oksymoron. Dlatego i Bóg nie istnieje – ponieważ jest poza czasem. A jeśli nawet istnieje, to nie żyje. Gdybym nie miał czasowego dystansu do wydarzeń i do siebie samego sprzed lat, nie miałbym życia. Jeszcze inaczej: coś mogę powiedzieć tylko dlatego, że minął jakiś czas, odtamtąd dotąd.

Gdy fragment dobiegł końca, nadusił przycisk cofania, by po raz trzeci odsłuchać ułożone przez siebie słowa. Dokładnie te same!!! Ale jak to możliwe? Czyżby ktoś włamał się do komputera i je wykradł? Ale dlaczego? Przecież nie był żadnym pisarzem, nie był nawet wybitnym profesorem, w każdym razie nie na tyle, by mieli się nim interesować hakerzy od literatury. Jeśli tacy w ogóle istnieją…

Wdepnął hamulec z całej siły. Zapiszczał tarty oponą asfalt, a on sam prawie wylądował nosem na kierownicy. Jego astra zatrzymała się nie więcej niż dziesięć centymetrów od tyłu autobusu, który nagle wyrósł przed nim jak góra lodowa przed Titanikiem. Cudem uniknął katastrofy. Jeszcze nie nabrał porządnie powietrza do nagle wstrzymanych płuc, gdy znowu rozległ się pisk i odczuł lekkie puknięcie. Jasna cholera! Autobus przed nim ruszył, a we wstecznym lusterku mignęła mu wystraszona twarz młodej kobiety za kierownicą białego bmw.

Szok zręcznie ustąpił miejsca wściekłości. Profesor szarpnął klamkę i pchnął drzwi. Nie zdążył wysiąść, gdy klamka wyleciała mu z ręki i drzwi poszybowały nad ulicą Konopnickiej, niesione podmuchem ciężarówki, która je urwała. Serce stanęło mu gdzieś między gardłem a mózgiem i potrzebowało ładnych paru sekund, by wrócić na swoje miejsce. Gdy znowu zaczęło bić, wziął głęboki oddech, wrzucił jedynkę i z włączonymi światłami awaryjnymi zjechał na prawy pas. Kobieta za nim zrobiła to samo. Na szczęście, ponieważ już wyobrażał sobie, jak bmw rusza z kopyta i tyle je widzieli. Oddychał, by dojść do siebie. Z głośnika usłużnie padły słowa:

…nie miałbym życia. Jeszcze inaczej: coś mogę powiedzieć, bo minął jakiś czas, odtamtąd dotąd. Wieczność jest niema.

– Aaaa! Co sieee dziejeeee! – krzyknął na całe gardło, jakby chciał się upewnić, że teraźniejszość nie jest niema.

–Dobrze się pan czuje? – usłyszał. Przez dziurę po drzwiach zaglądała do środka kobieta z bmw. Pokiwał głową.

–Nnic mmi nnie jjest. – Bardzo chciał to powiedzieć spokojnie, ale jego głos drżał jak pieśń Céline Dion nad idącym pod wodę żelaznym pudłem Titanika. – Ka-karetka ww każdym rrazie nniepotrzebna.

–Zaraz spiszemy notatkę o zdarzeniu. To moja wina. Bardzo pana przepraszam.

Była elegancko ubrana i bezlitośnie blada, panowała nad sobą jednak znacznie lepiej od niego. Nawet delikatnie poklepała go po ramieniu. No, ale jej nie urwali drzwi. Cholera, cholera, cholera! Jak on teraz dojedzie do domu? Jak opisze całe to zdarzenie w zgłoszeniu? I jak w ogóle ma dalej żyć?

Zdziwił się. To ostatnie pomyślało się samo.

Krzysztof A. Zajas

Cdn.