„Latają i szpiegują”, felieton Piotra Niemczyka

Dziwna jakaś przekora nie pozwala mi na pisanie o reorganizacji polskiego rządu, po której Jarosław Kaczyński obejmie funkcję porównywalną tylko do roli Kim Ir Sena jako przewodniczącego Komisji Wojskowej w KRLD. Ta sama przekora nie pozwala mi też napisać o wydaleniach rosyjskich dyplomatów z państw europejskich, w których szpiegowali „pod przykryciem dyplomatycznym”. Nie czuję się też na siłach, by pisać o kolejnych sporach społeczności wywiadowczej USA z Donaldem Trumpem, który najwyraźniej nie ma nic przeciwko temu, żeby prezydenta Stanów Zjednoczonych ponownie wybrali rosyjscy hakerzy i specjaliści od dezinformacji.

Za to – jako nieuleczalnego maniaka czytania książek – dopadła mnie jakaś potrzeba napisania o urządzeniach służących do wywiadu elektronicznego. W szczególności szpiegowskich samolotów i dronów.

Najbardziej zaintrygowała mnie informacja o tym, że już nie tyle rozwój możliwości bezzałogowców jest głównym zadaniem ich konstruktorów. To co się teraz liczy przede wszystkim w wyścigu „kto lepszy”, to umiejętności ich wykrywania i niszczenia, a z drugiej strony utrudnianie ich wyśledzenia i miniaturyzowania.

A co to są w ogóle te drony i po co się je buduje? Chyba nie trzeba czytać eksperckich opracowań i instrukcji obsługi. Zupełnie wystarczająco wyjaśnia to Tomasz Sekielski w powieści „Sejf”:

„Bezzałogowe samoloty były idealnym narzędziem do rozpoznawania terenu i namierzania oddziałów wroga. Wykorzystywano je właściwie w każdej operacji specjalnej. Polski wywiad dysponował maszyną MQ-9 Reaper produkowana przez Amerykanów z General Atomics Aeronautial Systems – nowością pośród latających dronów. Jej pułap maksymalny wynosił 15 tysięcy metrów, zasięg sześć tysięcy kilometrów, bez lądowania mogła przebywać w powietrzu 28 godzin, pod skrzydła podczepić można było ponad 1300 kilogramów uzbrojenia. Standardowe wyposażenie stanowiły kamery do prowadzenia obserwacji w dzień i w nocy, dalmierz laserowy i laserowy wskaźnik celów. Już od ponad trzech godzin Żniwiarz z wysokości kilku tysięcy metrów patrolował okolice Koterki i Siemiatycz, na tym pułapie właściwie nie do zauważenia przez postronnych obserwatorów. Całkowitą niewidzialność zapewniały mu systemy antyradarowe.”¹

Jednakże książka Tomasza Sekielskiego nie jest wystarczająco nowa, żeby zauważyć, że opisywany pojazd to prawdziwy dinozaur. Zarówno według kryteriów wielkości (ponad 1300 kilogramów uzbrojenia), jak i funkcjonalności – współcześnie unika się łączenia misji bojowych i rozpoznawczych – stąd budowane są inne typy statków do różnych celów. Ta specjalizacja jest dość w stosunku do dotychczasowej historii bsl-ów. Dlatego tez i wielu autorów nie wnika w te różnice zadań.

Jednym z najbardziej znanych (bo też i najstarszych) bezzałogowców jest Global Hawk. Jego możliwości dość precyzyjnie omawia Frederick Forsyth, były pilot i kurier wywiadu brytyjskiego.

„Global Hawk ma wyjątkowo długi czas lotu – aż trzydzieści pięć godzin. Jeśli nie oddala się zbytnio od bazy, jest w stanie krążyć nad celem przez trzydzieści godzin. Lecąc na pułapie dwudziestu tysięcy metrów, niemal dwukrotnie wyżej niż samolot pasażerski, w ciągu dnia może przeszukać ponad sto tysięcy kilometrów kwadratowych. Albo zawęzić promień poszukiwań do dziesięciu kilometrów kwadratowych i przekazywać obraz ostry jak brzytwa.

Hawk nad Kismaju wyposażony był w radar ze sztuczną przesłoną, czujniki elektrooptyczne i na podczerwień oraz radiolokator, pozwalające mu działać w dzień i w noc, przy dobrej pogodzie i w chmurach. Mógł także <słuchać> najcichszych transmisji nadawanych przy minimalnej mocy oraz <wyczuć> zmiany źródeł ciepła spowodowane przez poruszających się poniżej ludzi. Zebrane w ten sposób dane wywiadowcze w ciągu nanosekundy przekazywano do Nevady.”²

O ciekawym urządzeniu informowały niedawno serwisy specjalistyczne. Izraelska firma SPEAR, pracująca na potrzeby sił zbrojnych opracowała model Ninox40, który może startować z ręki żołnierza czy szpiega. Waży 250 gramów i wraz ze specjalną tuleją mieści się, na przykład w lufie małego granatnika podwieszanego do powszechnie stosowanych w armiach karabinków automatycznych.

Fot: SPEAR.

Wbrew pozorom, tak zminiaturyzowane drony, to w literaturze szpiegowskiej, nic nowego. Pisał o nich Vladimir Volkoff już w 2003 roku w „Spisku”. Nietrudno się zdziwić, że porównywał je do karaluchów, czy innych latających robali.

„Postawił zabawkę na owalnym stoliku w miedzianej ramie, przodem do otwartego okna.

Z wyglądu przypominała ona wielkiego, ciemnobrązowego karalucha o długości mniej więcej siedmiu centymetrów, z trójkątną głową przechodzącą w płaski korpus, błoniastymi skrzydłami składającymi się niczym wachlarz pod rogowymi pochewkami, z nitkowatymi, długimi czułkami i sześcioma kosmatymi odnóżami.

Husajn otworzył blat mahoniowego sekretarzyka, położył na nim laptopa i uruchomił go.

Z niewielkiego pudełka wyjął przedmiot przypominający drążek zmiany biegów. Był to joystick.

Podłączył joystick do komputera i uruchomił program <Owady>.

Ekran zamigotał i Husajn ujrzał na nim szczegóły pokoju, w którym się znajdował – otwarte okno, kawałek szafy z lustrem, grafikę przedstawiającą Napoleona przekraczającego Alpy. To właśnie <widział> jego karaluch.

Wziął do ręki joystick i delikatnie, milimetr za milimetrem, przesunął go do przodu.

<Cockroach> zamachał przezroczystymi skrzydłami i z ledwie słyszalnym pomrukiem uniósł się w powietrze.

To, co <widział> karaluch, natychmiast pojawiło się na ekranie, a Husajn, ograniczając prędkość jego lotu do minimum, najpierw kazał mu kilkakrotnie oblecieć dookoła obwieszony wisiorkami żyrandol. Ćwiczył się w tym pilotażu przez całe dnie, ale i tak potrzebował teraz kilku chwil, żeby uchwycić relacje zachodzące między pozycją mikrodronu a przedmiotami, których obraz przekazywał. (…)

W końcu <Cockroach> wyfrunął przez okno, poleciał w stronę Mojki, musnął jej powierzchnię, minął się z kilkoma muchami, przestraszył parę wczesnych komarów, przeciął kanał, osiągnął poziom granitowego nabrzeża i zaczął wznosić się w powietrze. (…)

W końcu mikrodron wleciał przez okno do pokoju i przysiadł na stoliku, z którego rozpoczął swoją podróż. Komputer zarejestrował wszystkie przekazane przez niego obrazy.”³

Vladimir Volkoff do śmierci (w 2005 roku) raczej nie zetknął się z takim urządzeniem, ale wyjątkowo trafnie przewidział jego możliwości.

Co ciekawe nie tylko miniaturyzacja jest sposobem na ukrycie zbliżającego się bsl przed instalacjami, które mają go wykryć. Rosjanie, w lecie 2020, mniej więcej w tym samym czasie, kiedy do mediów trafiły pierwsze zdjęcia Ninox’ów ogłosili, że rozpoczęli produkcję bezzałogowców w technologii stealth. Mają one wejść do wyposażenia wojskowego w 2024 roku, ale specjalne powłoki, które uniemożliwiają namierzenie drona przez radary, były już najprawdopodobniej testowane w Syrii i tureckie radary nie były w stanie wykryć nawet dużych i uzbrojonych obiektów.

Z drugiej strony mniej więcej tyle miejsca, co nowoczesnym technologiom ukrywania dronów, poświęcają media metodom ich wykrywania. Tylko w sierpniu 2020 dwa państwa ogłosiły postępy w produkcji urządzeń do utylizacji bsl’ów. I w tej sprawie Rosjanie są w czołówce stawki. Opublikowali parametry zestawu „Rać”, który wykrywa obce obiekty z odległości 3,5 kilometra. Odpowiednio skonfigurowany system radiolokacji przechwytuje ich sygnały właśnie z takiej odległości. Dodatkowym wsparciem jego możliwości są urządzenia optoelektroniczne. Możliwości uszkodzenia drona przez system Rać zaczynają się 2,5 kilometra od chronionego miejsca. Najpierw promieniowanie mikrofalowe ma uszkodzić system nawigacji, łączności i reszty elektroniki, a kiedy to nie wystarczy, oślepionego i ogłuszonego intruza dobija się laserem, który działa skutecznie w promieniu do jednego kilometra.

Obok Rosjan swoje plany ujawnili (częściowo) Niemcy. System, który zamierzają wprowadzić, nazywa się „Guardion”. Wykrywa on zbliżające się bezzałogowce radiowo i radarowo, a także wychwytując fale dźwiękowe i w ostateczności wizualnie. Następnie rozwala im system łączności i nawigacji. Na zakończenie uszkadza je fizycznie silnym impulsem promieniowania elektromagnetycznego i jest zdolny do przechwycenia obiektu specjalną siatką wystrzeliwaną z wyrzutników.

www.unsplash.com/Grant Ritchie

Może właśnie z powodu rozwijającej się techniki przechwytywania i niszczenia dronów, różne agencje wywiadowcze i siły zbrojne nie rezygnują ze statków pilotowanych przez ludzi. Wygląda na to, że człowiek nadal może szybciej niż maszyna zauważyć zagrożenie i nawet spontanicznie podjąć środki zaradcze. Tylko w mijającym roku, przynajmniej dwa razy, głośno było o samolotach szpiegowskich. Chociażby dlatego, że amerykański U-2 (one naprawdę jeszcze latają) wleciał w strefę ćwiczeń chińskiej artylerii rakietowej nad zatoką Bohai w północno-wschodnich Chinach. Wtargnął w przestrzeń „no fly zone”, której nie można naruszać bez specjalnej notyfikacji. Wzmianki o regularnych lotach samolotów rozpoznania elektronicznego nad morzem Czarnym, Bałtyckim lub Barentsa, a także wzdłuż wybrzeży Alaski stały się tak rutynowe, że nie wzbudzają już większego zainteresowania mediów.

Dużo poważniejszą dyskusję o zastosowaniach samolotów szpiegowskich do inwigilacji protestów ruchu „Black Lives Matter”, wywołały organizacje praw człowieka w USA. Przynajmniej od czerwca do sierpnia 2020, samoloty wyposażone w zaawansowany sprzęt rozpoznawczy, wykonały setki godzin lotów nad amerykańskimi miastami, w których odbywały się manifestacje. Najczęściej obserwującym, a zarazem obserwowanym samolotem były Cessny Citation, należące do FBI i wyposażone w sprzęt do identyfikowania twarzy, tablic rejestracyjnych a także połączeń telefonicznych i innych środków łączności, z dużej odległości.

Obserwatorzy ustalili także samoloty innych formacji rządowych. Gwardii Narodowej, US Army (ze wskazaniem na Defence Intelligence Agency, czyli wywiad wojskowy), NSA a nawet Drug Enforcement Administration.

O możliwościach takich statków powietrznych można się więcej dowiedzieć z literatury szpiegowskiej niż opracowań „fachowych”. Na temat protestów „Black Lives Matter” i metod ich inwigilowania powstanie jeszcze pewnie wiele powieści. A przynajmniej kilka już powstało z udziałem U-2 w co najmniej drugoplanowej roli. Pozwolę sobie zacytować jednozdaniową konkluzję Roberta Littela na ich temat:

„Nowy samolot wywiadowczy U-2 – szybowiec z silnikiem odrzutowym, wyposażony w kamery, zdolne z wysokości szesnastu kilometrów odczytać tablice rejestracyjne parkujących przed Kremlem samochodów.”⁴

Biorąc pod uwagę, ile czasu minęło od napisania tych słów w początkach XXI wieku, można sobie tylko wyobrazić jak bardzo posunęła się precyzja urządzeń zainstalowanych w samolocie i to, że może on odczytać nie tylko tablice rejestracyjne, ale także policzyć ślady po rozgniecionych w czasie jazdy muchach.

Ale szpiegowanie z powietrza to nie tylko drony i samoloty. Wystarczy spojrzeć w górę w trakcie dużych imprez. Sportowych, muzycznych, a przede wszystkich związanych z polityką, w trakcie kampanii wyborczych. Zobaczymy staroświeckie pozornie balony. Są one dość popularne w Izraelu, do obserwacji większych grup ludzi, których aktywność może w każdej chwili zamienić się w poważne rozruchy (na taką okoliczność balony są kuloodporne). I w tym momencie warto wrócić do powieści Federicka Forsytha, z balonów da się obserwować nie tylko duże obiekty na ziemi. Można kontrolować cały interesujący obszar przygraniczny:

„Rząd amerykański sięgnął do kosztownych i pomysłowych technik obserwacyjnych. Między innymi rozmieszczono serię zamaskowanych balonów, które umocowano w miejscach na uboczu, gdzie teren jest własnością Waszyngtonu, został wykupiony bądź wynajęty.

W podwieszonych do balonów gondolach znajduje się zestaw ultranowoczesnego sprzętu radarowego oraz radiomonitorów, który obejmuje swym zasięgiem cały basen Morza Karaibskiego, od Jukatanu na zachodzie do Anegady na wschodzie i od Florydy na północy aż po wybrzeża Wenezueli. Każdy samolot, bez względu na wielkość, który wystartuje w obrębie tego akwenu, jest natychmiast dostrzeżony. Urządzenie podaje jego kurs, prędkość i wysokość. Każdy jacht, frachtowiec, krążownik czy transatlantyk jest po wyjściu z portu natychmiast odszukany i śledzony z nieba przez dalekie, niewidzialne oczy i uszy.”⁵

Tradycjonaliści szpiegowania prawdopodobnie stwierdzą, że te wszystkie latające urządzenia, to zawracanie głowy. Że nie ma to jak porządna źródłowa informacja, pozwalająca zrozumieć plan działania i jego kontekst. Nowocześni analitycy się pewnie z tym nie zgodzą. Pewna informacja źródłowa, dostarczona na czas, to ogromna rzadkość. Dlatego trzeba sobie radzić także w sytuacjach, kiedy da się sfotografować rozmówców, ale o tym co było przedmiotem rozmowy, można się tylko domyślać. Dlatego można się spodziewać, że i drony i inne samoloty szpiegowskie, mają przed sobą długą i bogatą przyszłość.

Piotr Niemczyk